Бетоннай скульптура бэстибээлэ Арассыыйаҕа  аан маҥнай 2016 сыллаахха Иркутскай уобалас Свирск куоратыгар ыытыллыбыт. Бу моделынан Хаҥалас улууһун баһылыгын бастакы солбуйааччыта А.А. Варламов ыҥырыы таһааран Хаҥаласка этии киллэрэр. Онуоха 2-с Дьөппөн нэһилиэгин аҕа баһылыга А.Н. Константинов өйүүр. Бэлэм турар сквергэ, скульптура бэстибээлин ыытан, нэһилиэги тупсаҕай көрүҥнүөххэ уонна историяны чиҥэтэн үөрэтиигэ суолта биэриэххэ диэн этиини ылынар. Фестивалы ыытарга сэтинньи ыйтан үлэ саҕаланар.  

         Фестиваль тэрийээччилэрэ: «Хаҥалас улууһа” МТ, Хаҥалас улууһун культуратын дьаһалтата, 2-с Дьөппөн нэһилиэгин администрацията, А.М.Сидорова аатынан “Ситим” культура киинэ, нэһилиэк модельнай библиотеката уонна Р.К.Захаров аатынан “Самыртай” кыраайы үөрэтэр музейа.

Фестиваль көҕүлээччилэрэ, сүбэһиттэрэ: Варламов Андрей Анатольевич- биир дойдулаахпыт; Жиркова Римма Романовна — СР Ил Дарханын уонна СР Бырабыытылыстыбатын Дьаһалтатын Тыл сайдыытын боппуруостарын сүрүннүүр салалтатын салайааччыта; Попова Матрена Петровна, филологическай  наука кандидата,  ХИФУ доцена;  Харайданова Ирина Ивановна -Сэгэлдьийэ Чээлэй, суруйааччы, суруналыыс; Чоччасов Николай Никитич, скульптор,  Россия худуоһунньуктарын сойууһун чилиэнэ, СР култууратын туйгуна,  Валериан Васильев аатынан премия лауреата,бэстибээлгэ  жюри председателэ;  Варламова Ф.Р.-Хаҥаластааҕы култуура салаатын салайааччыта; Адамова И.И.-Хаҥаластааҕы кииннэммит библиотека дириэктэрэ; Харитонов А.В.- Покровскайдааҕы оҕо художественнай оскуолатын дириэктэрэ; Скрябина Н.Ф.-Хаҥаластааҕы кииннэммит библиотека сүрүннүүр специалиһа, Константинова Л.Д.- кыраайы үөрэтээччи, биир дойдулаахпыт, Куприянов М.А., кыраайы үөрэтээччи, биир дойдулаахпыт,  “ СР Төрүт үгэһи утумнуур Дойдууһа Дархан аатынан «Сөргүтүү» историко- этнографический киин регионнааҕы общественнай тэрилтэ” салайааччыта.

Бэстибээл сыала: Киһи духовнай, культурнай сыаннастарын үрдэтэр, эдэр ыччакка төрөөбүт дойдуга тапталы иҥэрэр, нэһилиэк архитектурнай көстүүтүн тупсарар, айаааччылар уопуттарын  атастаһар, историяны үйэтитэр. 

Фестиваль темата  кулун тутар 3 күнүгэр Күөрдэмҥэ СР Ил Дарханын уонна СР Бырабыытылыстыбатын Дьаһалтатын Тыл сайдыытын боппуруостарын сүрүннүүр салалтатын салайааччыта Римма Романовна Жиркова анал экспедицията кэлэ сылдьыбытыттан биир санааламмыта. Экспедиция Хаҥалас улууһугар саха тылын сайыннарыыга, үйэтитиигэ туох үлэ- хамнас бара турарын билсиһэр сыаллаах кэлбитэ. Бу кыһалҕаларга биһиги нэһилиэк туох былаан ылынан олорорун  туоһулаһан, кэпсэтэн, көрөн – истэн баран, Римма Романовна “Бетоннай скульптура” фестивалыгар болҕомтотун хатаабыта. Ону тэҥэ нэһилиэк олоҕо көхтөөхтүк тэриллэрин бэлиэтээбитэ,  төрөөбүт тылы сайыннарыыны тэҥэ нуучча тылын тэҥҥэ тутан үлэлэһэрбитигэр сүбэлээн ыччаты патриотическай тыыҥҥа иитиигэ болҕомто ууран, улахан бырайыак суруйарбытыгар тылын — өһүн тириэрдибитэ. Фестиваль тематыгар өбүгэлэр историяларын таларбыт хайа баҕар өттүнэн көдьүүстээҕин эппитэ. Онон фестиваль темата Римма Романовна Жиркова сүбэтинэн «Самыртайдаах кэлиилэрэ» диэҥҥэ тохтообута.

Ону тэҥэ фестиваль чэрчитинэн ыытыллар «Самыртай хочотун үһүйээннэрэ» диэн төгүрүк остуол Римма Романовна Жиркова туһаайыытынан “Күөртээх Күөрдэмнэр” саха тылын үйэтитиигэ туһуламмыт нэһилиэнньэбит  бырайыагын үлэтин биир  хайысхатынан буолар. 

Онон бэстибээл кыттааччылара, Самыртай хочотун туһунан үһүйээнинэн сиэттэрэн (сүрүн тирэнэр литература Далан «Тыгын Дархан» роман стр 144-149 ) Самыртай хочотун  тэрийбит 5 хоһуун: Сыматтай Тойон, Күүстээх Күһэҥэй боотур, Тимир Чарапчы ойуун, Хардахсай Бэргэн, Саан Саантыыр диэн уус  — аатырбыт дьоммутун бэстибээл балаһыанньатыгар олоҕуран оҥоруохтаахтар.

 Бэс ыйын 30 күнүгэр М.А. Куприянов быһаччы үлэлэһиитинэн анал бөлөх Самыртай  хочотун киэҥ нэлэмэн, ытык  сирдэринэн сылдьан  Эдьиий Настаалыын алҕанан, арчыланан кэлбитэ. Сонун хамсааһын көдьүүстээхтик уонна ситиһиилээхтик ааһарыгар  айбыт Айыыларбытыгар, өбүгэлэрбитигэр көрдөһүү, ааттабыл тыллары анаан көхсүбүт кэҥээн, харахпын сырдаан кэлбиппит. Эдьиий Настаа үтүө тылларын ылынан сирдьит оҥостубуппут.

Тэрийэр бөлөх  фестиваль эмблематыгар үлэлэһэн, хас да вариант логотип дьүүлгэ киирэр. Сүнньүнэн түөрт үлэттэн,  мөккүөрэ суох Александр Васильевич Харитонов, Покровскайдааҕы оҕо художественнай оскуолатын дириэктэрин үлэтэ талыллар. Автор эмблеманы маннык быһаарар “Логотип фестиваля представляет собой две соединенные ладони в виде  ОРЛА. Открытость ладоней символизирует открытость и честность конкурса скульптур.

 1. ОРЕЛ- это тотем Хангаласского улуса. История данного тотема на прямую связана с местностью Самыртай, где  проходит данный фестиваль. Он также связан и именем легендарного Тыгына.

2. ЛАДОНИ — это часть руки мастеров – скульпторов, которые будут создавать скульптуры из бетона. Также рука символизирует дружбу народов, теплые отношения между  людьми разных национальностей  живущих в Якутии.

3. УРАСА- это национальная культура и вера народа саха.

4. ДЫМ- исходящей из Урасы, олицетворяет известное всему  миру гостеприимство народа саха.

5. Руна- рунический текст в названии Фестиваля символизирует исконно древнее происхождение народа саха”. Логотип автора А.В.Харитонов быһаарыытын аллараа өттүгэр маннык бэлиэтээһин оҥорбут- Автор эскиза: Харитонов А.В. Графическое исполнение: Харитонов Н.А.

Фестиваль аата- ТаасУусФест-2023 

Информационнай партнердар- Саха НКИК, Хаҥалас хаһыат, Хаҥалас ТВ, Хаҥаластааҕы, Лебедева Т.Е.- биир дойдулаахпыт, Покровскайдааҕы 2№дээх орто оскуола библиотекэрэ, бэстибээл журналист волонтера.

Тэрээһин боппуруостара- Фестиваль буолуон иннинэ тутуу маастардара Кузьма Иванович Ефремов, Алексей Алексеевич Васильев кыттааччыларга анаан анал тутуулары туттулар (Аһыыр- суунар сир). Повардарынан Жиркова Изабелла Михайловна, Жиркова Алена Саввична үлэлииргэ договор түһэристилэр. Фестивальга туттуллуохтаах тутуу матырыйааллара (цемент, кумах, буор, арматура, пиломатериал бэлэмнэнилиннилэр). Иркутскайдааҕы маастардар кэлэр – барар ороскуоттара, волонтердар хамнастара, тыйаатыр артыыстарын, фестиваль тэрээһинин кыттыылаахтарын  кэлэр- барар ороскуоттара, кыттааччыларга  ас- таҥас тэрээһинэ спонсордар көмөлөрүнэн бэлэм буолла. Ол курдук сүрүн спонсордар: АО «Якутцемент», ХЭТ Дизайн-студия “Уран”, ХЭТ«Лена Транс Строй», ХЭТ«Капитал-М»,  ХЭТ «Комрит», ХЭТ «Ректайм», СХПК «Хачыкаат»,  ХЭТ «Дорстройматериалы», СХПК «Өктөөп 50 сыла совхоз», ХЭТ «Мехстрой”, СХПК «Ханалас-Ас».

03.07.23  Бастакы күн.

Күн дьыл туруга +32С, былыта, тыала суох, ардах түһэрэ күүтүллүбэт.

Бастакы күн ТаасУусФест бетон скульптуратын бэстибээлин тэрийээччилэрэ Саха НКИК «Саҥа күн» биэриитигэр 2-с Дьөппөн нэһилиэгин аҕа баһылыга

 Константинов А.Н.; Хаҥалас улууһун бибилиэтэкэтин систиэмэтин салайааччыта, идейнэй көҕүлээччи Адамова И.И.;  ТаасУусФест -2023 с. бетон скульптуратын бэстибээлин кыттыылааҕа, Иркутскай уобалас олохтооҕо Горбунов Е.С.  кытыннылар. Баһылык ТаасУус Фест фестиваль хантан-туохтан саҕаламмытын, спонсордарын билиһиннэрдэ. Ираида Иннокентьевна Свирскэйдээҕи бетон бэстибээлигэр 2022 с командировкаҕа баран кэлбиттэрин  туһунан сырдатта. Онтон ыалдьыппыт, фестиваль кыттыылааҕа  Евгений Горбунов  Саха сиригэр бастаан 2019 с. чинчийэр экспедицияҕа Тиксиигэ сылдьыбытын туһунан кэпсээтэ. Кыттааччы быһыытынан ыҥырбыппытыгар махталын тириэртэ. https://photos.google.com/photo/AF1QipOA30nY5rNn5rJIhjJhx3kB3zx50zxG4tdR4edC

Бэстибээл дьүүллүүр сүбэтигэр үлэлиэхтэрэ:

Манжурьев  Александр Владимирович, Россия худуоһунньуктарын сойууһун чилиэнэ, СР култууратын туйгуна;  

Чоччасов Николай Никитич, скульптор,  Россия худуоһунньуктарын сойууһун чилиэнэ, СР култууратын туйгуна,  Валериан Васильев аатынан премия лауреата;

Степанов Егор Егорович, Россия худуоһунньуктарын сойууһун чилиэнэ,  СР Бастакы президенин «Знанием победишь» стипендиата. Аан дойдутааҕы  фестиваллар кыайыылаахтара.   

Константинов Александр Николаевич, 2-с Дьөппөн нэһилиэгин аҕа баһылыга.

 Бэстибээл кытыылаахтара (сайаапкаҕа суруллубутунан)

Бэстибээл усулуобуйатынан кыттааччылар олорор, аһыыр, сынньанар ирдэбилгэ эппиэттиир дьиэнэн, итии аһынан хааччыллыахтаахтар уонна волонтердар ананыахтаахтар. Онон олохтоох дьаһалта кыһамньытынан бу усулуобуйа барыта олоххо киирдэ. Кыттааччылар толору хааччыллыылаах дьиэҕэ киирдилэр. Аһынан хааччылыннылар.

Волонтердар 2-с Дьөппөн орто оскуолатын үөрэнээччилэрэ:

Самсонов Дмитрий, 8 кылаас;

Новгородов Алгыстан, 10 кылаас;

Сивцев Эрчим, 8 кылаас;

Макаров Саша, 10 кылаас;

Климентов Георгий, Покровскайдааҕы гимназия 9 кылааһын үөрэнээччитэ.

Бэстибээл үөрүүлээх арыллыыта  таһырдьа, туруохтаах скультптуралар сквердэрин аттыгар, оҕо былаһааккатыгар ыытылынна. Культурнай программа сүрүн спонсора «Вестпринт» рекламнай компания (салайааччы биир дойдулаахпыт Евгения Эдуардовна Васильева)  оҥорбут банера, бэстибээл эмблемэтин улахан көстүүтэ, бэстибээл афишата ыйанан, силик ситтэ. Маннык көстүүгэ олоҥхо ойуулаах – мандардаах тыла кыттыспатаҕына тутах буолуо  диэн сахалыы – нууччалыы тылынан олоҥхо орто дойду оҥоһуллуутун ойуулааһына киирии тылланан дьоро күн саҕаланна. Онтон, дьэ Л.Я. Гермогенова аатынан норуот тыйаатырын артыыстарын толоруутугар   “Күөртээх Күөрдэмнэр” испэктээк (2017 с. 2 Дьөппөн юбилейдаах сылыгар турбут, режиссер А.Титигиров) быһа тардыытыттан үөрүүлээх тэрээһин салҕаланна. Үҥкүүһүт ыччаттарбыт  “Күрүлгэн” үҥкүү бөлөҕө (сал. М.Н. Скрябина) эҕэрдэ үҥкүүнэн түһүлгэни киэргэттилэр.  Оһуор тылларынан күөттэнэн скульптордары, волонтердары билиһиннэрдилэр. Онтон  Свирскэйдээҕи  бетоннай скульптура бэстибээлин кыайыылаахтара уонна призердара Иркутскай уобалас олохтоохторо Денис Александрович Беляевскай уонна Евгений Сергеевич Горбунов  нэһилиэк аҕа баһылыгар фестиваль штандартын  туттардылар, ситиһиилэри баҕардылар. Нэһилиэк аҕа баһылыга А.Н. Константинов эҕэрдэ тылын эттэ. Бэстибээл сүрүн үлэтин- үп- харчы боппуруоһун быһаарыы, биллэн туран тыын боппуруос. Маны аҕа баһылык кыайа тутан үөрүүлээх тэрээһин буоларыттан нэһилиэк дьоно үөрдүлэр.  Онон бу тэрээһин барыбыт кыайыыта – үлэтэ буолан, олус үчүгэй үлэлэр туруохтарыгар эрэннибит. Тэрээһини дойдубут этигэн куоластаах ырыаһыт кэрэ куолара: Екатерина Попова, Прасковья Лебедева, Прасковья Сивцева, Нария Говорова, Майя Свинобоева, Мария Поисеева уонна Татьяна Алексеева  тупсардылар, киэргэттилэр. Хаартыскаҕа түһэн түгэни бэлиэтээһининэн, ону тэҥэ күүстээх ардах түһүөх куттала суоһаабытынан тэтимнээх түмүк буолла.

От ыйын 4 күнэ. Бэстибээл иккис күнэ

Күн дьыл туруга +30С, былыта, тыала суох, ардах түһэрэ күүтүллүбэт. От ыйын өҥүрүк куйааһа. Маастардар үлэлэлэрин саҕалаатылар. blob:https://web.telegram.org/713ad865-1a72-4cbe-b759-e9ac54a875f7 Анал буолак тардынан, скульптураларын олоҕун оҥоруунан дьарыктаналлар. Волонтердар оннуларын булунан, хамаандаларга биирдиилээн сыһыарылыннылар. Кыттааччылар ас – үөл тэрээһинин, олохтооһун усулуобуйатын сөбүлээбиттэр. Скульптордарга уонна волонтердарга анал бейдж уонна бейсболка (спонсордар Дани Алмас, Офсет полиграфическай компания, мотористар бөлөхтөрө уонна СД компания) туттарылынна. Общественнай корреспондент, волонтер Тамара Егоровна Лебедева журналисткай үлэтин саҕалаата. Сүрүн штабка үлэ күөстүү оргуйар. Тэрээһин боппуруостара, туох ханна хайдах ыытыллара, ким ыытара барыта ырытыллар. Махтал, туоһу суруктар, тэрийээччилэртэн дьоһун бэлэхтэр хайдах быһыылаахтык туттарыллалларый, түмүк сценарийга ким ааттанарый, туох сырдатылларый диэн, волонтердар, скульптордар доруобуйалара, кумаар эмэ, күнтэн хахха, скульптордарга үлэ бэрчээккэтэ, хас биирдии хамаандаҕа биэдэрэтигэр, киистэтигэр тиийэ сүбэлэһии бэстибээл үлэтин хайысхатыгар учуоттамматах боппуруостар күөрэйэллэр. Биллэн турар, маннык үлэҕэ ким да уопута суох. Нэһилиэнньэ, биир дойдулаахтарбыт  саҥата – иҥэтэ суох көмөлөһөн, ыытылла турар тэрээһиҥҥэ үтүө тыл этэн ааһалларыттан тэрийээччилэр сүргэбит көтөҕүллэ түһэр. Онон дьоммутугар  муҥура суох махтанабыт.

Культурнай программа: Харысхал- маастар кылаас Скрябина Н. Ф. Покровскайдааҕы библиотека сүрүннүүр специалиһа, нэһилиэк оҕолоругар, олохтоохторго өстүөкүлэҕэ харысхал бэлиэлэрин оҥоттордо. Наталия Филипповна, анаан- минээн бэлэмнэнэн кэлэн мустубут дьону –сэргэни кытта ис дууһатыттан үлэлэстэ. Хас биирдии харысхал суолтатын быһааран, туохха туттулларын, сүнньүнэн ханна-туохха тигиллэрин-оҥоһулларын кэпсээтэ. Маастарбыт Наталия Филипповна дьоммор- сэргэбэр тугу эмит көмөлөстөрбүн диэн санаанан салайтаран, ыҥырыыны ылынан кэлбитигэр махтанабыт.  Уопсайа 30тан тахса киһи маастар кылааска сырытта. Иккис маастар кылаас «Туой тойуга» мааастарбыт Алексей Евгеньевич Андреев  (Покровскайдааҕы художественнай оскуола маастара) куйааска доруобуйата моһуогуран кэлбэтэ. Салгыы үлэ «Вестпринт», «СахаЧай», култуурнай программа спонсордарын, Олоҥхо тыйаатырын, диджей, Богдашаны уонна төгүрүк остуол кыттыылаахтарын кытта барар.

От ыйын 5 күнэ. Бэстибээл үһүс күнэ

Күн дьыл туруга +26 С, былыта, тыала суох, ардах түһэрэ күүтүллүбэт. Бүгүҥҥү күн элбэх ыалдьыты күүтэбит. Ол курдук Дьокуускай куораттан ХИФУ преподавателэ, тыл билимин кандидата, доцент Попова М.П, биир дойдулаахпыт, краевед Куприянов М.А, историк- краевед Ф.Д. Адамова, 1 Дьөппөнтөн, Хачыкааттан кыраайы үөрэтээччилэр санаа үллэстэ, үлэлии кэлиэхтээхтэр. Скульптордар-  Төгүрүк остуолу  арыый эрдэ оҥорбоккоҕут, биһиги эмиэ сылдьан, истиэ- билиэ этибит, — дэстилэр. Үлэ –хамнас кэминэн баран иһэр. Волонтер оҕолор үлэлэрин чэрчитин ылынан, үлэлэһэ сылдьаллар. Киһи көрөн үөрэр үлэ хартыыната буола турар. Сквергэ үлэ күөстүү оргуйар. blob:https://web.telegram.org/db54f115-eac7-40b4-893c-2dc2c10e4323

 Культурнай программа: Былаанынан бүгүн  “Самыртай хочотун үһүйээннэрэ” диэн  төгүрүк остуол күүтэр.  Үлэ Р.К.Захаров аатынан «Самыртай» комплекс- музейыттан саҕаланна. Салайааччы Захарова М.И. ыалдьыттары арыылаах алаадьынан айхаллыы көрүстэ. Кылгастык «Күөртээх Күөрдэмнэр»паннону кэпсээтэ, музей саҥа ремоннаммыт саалыгар кэпсэтии тэрийдэ, экспонаттарын билиһиннэрдэ. https://photos.google.com/photo/AF1QipNwss0jw6LUr0BYO6nev-Cr6WelWh3OVJ25dhBd Ол кэннэ А.М. Сидорова аатынан «Ситим» КК кэлэн төгүрүк остуолбут саҕаланна.  Кэпсэтиини, биир дойдулаахпыт, кыраайы үөрэтээччи Куприянов Максим Аммосович иилээн-саҕалаан ыытта. ХИФУ доцена, филологическай наука кандидата Попова Матрена Петровна, Хаҥалас улууһун  култуураҕа салаатын  салайааччыта Варламова Фекла Романовна, Хаҥаластааҕы киин Библиотека сэбиэдиссэйэ Адамова Ираида Иннокентьевна, кыраайы үөрэтээччи Константинова Лариса Давыдовна, Хачыкаат нэһилиэгин баһылыга Оболкина Ирина Владимировна, 1 Дьөппөн «Сарыал» КК үлэһитэ  Михайлова Мария Ивановна,суруйааччы, 2 Дьөппөн оскуолатын библиотекэрэ Иванова Г.И- Айтыына Уран уо.д.а кыттыыны ыллылар. https://photos.google.com/photo/AF1QipNSkyKOK25rb_8ekBnIULBCM90OnEbdsJ6AtNU9 Төгүрүк остуол түмүгэр тэрийээччилэр мустубут дьону үс хамаандаҕа арааран дьоҕус бырайыактары толкуйдуурга сорудах биэрдилэр. Ол курдук Хачыкаат, 1 Дьөппөн уонна Күөрдэмнэр бэйэлэрин брендэлэрин хайдах таһааралларый уонна туох- хайдах ааттыылларый диэҥҥэ сорудахтанан 10 мүнүүтэ иһигэр ырытыы таһааран идея бөҕөтүн төрөттүлэр. Ол этиилэри резолюцияҕа киллэрдибит. Түмүккэ ыҥырыыбытын ылынан кэлбит ыалдьыттарбытыгар уонна биир санаалаах дьоммутугар спонсорбыт Н.Ю. Заморщикова «СахаЧай» комплектарын бэлэх ууннубут. Салгыы резолюцияны таһаарабыт.

Резолюция круглого стола

«Легенды долины Самыртай»

 в рамках фестиваля бетонной скульптуры

«ТаасУусФест-2023»

5 июля 2023 г.с. Кердем.

Основная задача круглого стола «Легенды долины Самыртай»:

— Повышение духовно-нравственных и культурных ценностей;

— Создание единого пространства патриотического воспитания молодежи;

— Создание условий образования единого  туристического маршрута «Долины Самыртай»;

— Создание имиджа и бренда «Долины Самыртай»;

— Сохранение и увековечение исторических легенд  долины «Самыртай» Хангаласского улуса;

Легенды, мифы, сказки, притчи, сказания, предания являются важным культурным наследием человечества. В них сохраняются исторические события и многовековая народная мудрость, сакральные смыслы и народные святыни. Е.И. Рерих (известная исследовательница восточной философии, жена ученого, философа и художника Н.К.Рериха) писала, что на предания и легенды нельзя смотреть как на выдумки и ложь, ибо именно «в них выражен синтез видимого с невидимым– прозрение в тот мир, где огненными знаками начертана истинная сущность духа человеческого. В легендах народ выявляет свои чаяния и достижения». К ним надо относиться внимательно как к свидетельствам глубокого непосредственного сердечного чувства. В научных исследованиях легенды – в соответствии с их содержанием — условно разделяют на три вида: религиозные, социальные и связанные с топонимами. Как правило, легенды всех трех типов содержат некое нравственное поучение, рассказывают о любви, борьбе добра и зла.

Круглый стол ««Легенды долины Самыртай» предназначен для обширного круга жителей долины, носит практический характер.

Выступления:

Попова М.П., кандидат филологических наук, доцент СВФУ- о брендировании местной продукции, об исследованиях былин, легенд долины;

Варламова Ф.Р, начальник управления культуры МР “Хангаласский улус”- о легендах долины Самыртай, о работе над проектом фестиваля бетонной скульптуры, о культурном наследии предков Хангаласского улуса;

Константинова Л.Д., краевед- о краеведческой работе улуса, о работе журнала “Ханыл”;

Александрова А.А., библиотекарь Хангаласской МЦБС о проекте “ Легендаристика Эллайады”;

 Адамова И.И.- директор Хангаласской МЦБС, о работе библиотеки с  легендами улуса;

Также вкратце выступили- Оболкина И.В. глава Качикатского наслега, Михайлова М.И. специалист ЦК “Сарыал” 1 Жемкон, Иванова Г.И. библиотекарь 2 Жемконской СОШ, член союза писателей РС (Я) идр.

На круглом столе приняли участие 12 детей, 40 взрослых. После совещания круглого стола должны  состояться круглые столы по наслегам. По итогам работы круглого стола  для увековечения истории, с целью донесения до подрастающего поколения культуры предков  вносим такие предложения:

1. Муниципальной организации «Хангаласский улус» и МО долины “Самыртай”:

1. Поддержать концепцию фестиваля бетонной скульптуры «ТаасУусФест-2023»; проводить ежегодно по наслегам Хангаласского улуса;
2. Уточнить правописание имени «Самыртай» (Самартай);
3. Оказать помощь в сборе  легенд и издании книги «Самыртай үһүйээннэрэ»;
4. Создание условий в брендировании продукций наслегов долины Самыртай;
5. Изучение кузнечного культа долины Самыртай;
6. Установить постоянное партнерство с ИГИиПМНС СО РАН, ИЯиЛ СВФУ, Академией наук РС(Я), с РОО по сохранению этнокультурного наследия «Историко- этнографический центр имени Дойдуса дархан «Возрождение» Республики Саха (Якутия)»,  научными и высшими учебными заведениями в определенных областях научно-исследовательской деятельности, проведении долговременных научных исследований и осуществления отдельных видов мониторинга, требующих специальных методов.
7. Подготовить документы для оформления и предоставления в Департамент Республики Саха (Якутия) по охране объектов культурного наследия (археологические объекты- ытык кэрэ сирдэр, ытык сирдэр, места где добывали руду, железо долины Самыртай )

1. Образовательным  учреждениям долины Самыртай:

1. Организовать детские летние лагеря по сбору ягод, краеведению, изготовлению сувениров, исследовательскую, сборы лечебных трав, кузнечного дела;

2. Организовать и провести ПИК, НПК по изучению легенд, истории наслега;

     3. Создать настольные игры для детей по легендам;

     4. Разработать учебные программы «Изучение культурного наследия (легенды, кузнечный культ кузнецов долины Самыртай итд).

     5. Организовать учебные экспедиции, экскурсии (очные, заочные), учебно- познавательные программы для детей  дошкольного возраста

     III. Учреждениям культуры:

1. Сбор легенд долины и издание совместной книги «Самыртай үһүйээннэрэ»;
2. Провести работу по брэндированию продукций наслегов долины Самыртай:

2.1. с. Кердем

— Күөртээх Күөрдэмнэр – разработать эмблему, символ, сувениры итд;

— Брендирование скульптур, архитектуры (Таҥара дьиэтэ) села;

2.2. с. Тит- Эбя

— местность Тыгын төрөөбүт сирэ- придать обрядовое значение для проведения ритуала Глав наслегов улуса;

— Хоруол тумуһа- создание открытого музея;

— Хара сирэй Дьоҕуудай- создание турмаршрута;

2.3. с. Качикатцы

— Работа над созданием хлеба Барашкова;

— местность Кулуба биэрэгэ- придать  обрядовое значение для проведения ритуала Кэс тыл — Глав МР

— Обозначить географическую точку ямщицкой станции «Самартай»;

      3. Разработать единый туристический маршрут, включая местности Сыҥаhалаах, Арҕаа-Бэрдьигэстээх, Быталаах, речку Буотама где добывали руды, ковали железо.

Модератор круглого стола:Куприянов Максим Аммосович

Секретарь: Федорова Саргылана Семеновна.

От ыйын 6 күнэ. Бэстибээл төрдүс күнэ

Күн дьыл туруга +28 С, былыта суох, кыра тыаллаах, киэһэнэн ардыан сөп. Бу күн сөрүүн тыаллаах онон үлэлииргэ анаммыт курдук. Салгыы Тамара Егоровна Лебедева бэлиэтээһиниттэн: “Маастардар бары олус умсугуйан, айар турукка киирэн, үлэлии-хамсыы сылдьаллар. Бетоҥҥа үлэлэспэтэх да дьон, саҥа сүүрээни олохторугар киллэрээри, Свирскэй куораттан кэлбит, бетонунан үлэлииргэ уопуттаах маастардары көрө-истэ, бэйэлэрин кыахтарын холоно сылдьаллар”

Иванович хамаанда кэлэ илик. Уоннааҕы түөрт хамаанда киэһэ хойукка диэри волонтердарын кытары үлэлииллэр. Киэһэ аайы дьон мустар эбит. Маастардары кытары кэпсэттэххэ -санаалара бөҕөх. Турук – сүргэ үчүгэй. Бэйэ- бэйэлэрин кытары нууччалыы- сахалыы кэпсэтэн,  билсиһэн-доҕордоһон ырааппыттар. Изабелла Михайловна минньигэс аһыгар махтаналлар. Лебедева Т.Е. бэлиэтээһиниттэн: «Маастардар үлэлэрэ күөстүү оргуйар. Бириэмэни, сылайары да билбэккэ, айар турук абылаҥар киирэннэр, үлэлии-хамсыы сылдьаллар. Хас биирдии маастар скульптуратын оҥоруон иннинэ элбэх литератураны ааҕан, үһүйээннэри үөрэтэн, аныгы үйэҕэ интернет ситимин хасыһан, оҥоруохтаах уобарастарын толкуйдаабыттарын олоххо киллэрэн, алыптаах илиилэринэн, иэйиилэрин сылааһынан, куттарын-сүрдэрин ууран туран, үлэлии-хамныы сылдьаллар”.

 Культурнай программа: “Полимернай туойунан оҥоһуктар” маастар кылаас ыытылынна. Маастар  Пудова Александра Семеновна, урбаанньыт, биир дойдулаахпыт. Улахан Ааҥҥа АЙАР ХОУМ айар студия салайааччыта. Туойунан үлэ олус умсугутуулаах, оҕо айар дьоҕура сайдар, өҥү- дьүһүнү араара үөрэнэр,- диэн Александра тус уопутуттан кэпсиир.  Маастар кылааһы оҕолор, улахан да дьон наһаа  астыннылар, оҥорбут оҥоһуктарыттан дуоһуйдулар.

Бу кэннэ Хаҥаластааҕы ППСК сүрүн специалиһа Саргылана Николаевна Филиппова «Хамаанда буолуу» диэн психологическэй тренинэ буолла. Оҕолор биир киһи курдук оонньууга кыттан сүрдээҕин сөбүлээтилэр. Тэрийээччилэр биир соруктарынан оҕолор ыытылла турар фестивалтан элбэҕи билэн – көрөн  иһиэхтээхтэр, нэһилиэк историятыгар кыттыһыахтаахтар. Ол  иһин культурнай квестэри, көрсүһүүлэри, оонньуулары тэрийэргэ былааннаабыппыт.  Ол эрэн, хомойуох иһин  кэккэ биричиинэлэртэн аҕыйаппыппыт.  Бу тэрээһиннэр спонсордарынан Н.Е.Константинов уонна Күөрдэм мотористарын бөлөҕө буолла. blob:https://web.telegram.org/6adf811b-066d-4f66-b518-e557dc6969ec 

От ыйын 7 күнэ. Бэстибээл бэһис күнэ

Күн дьыл туруга +27 С, былыттаах, тыаллаах, киэһэнэн ардыан сөп. Бэстибээл бэһис күнүгэр “Иванович” хамаанда кэллэ. Кини Самыртай тойон скульптуратын оҥоруохтаах. “Ангара” хамаанда- Саан Саантыыр уус, “Суол”  хамаанда – Тимир Чарапчы ойуун,  “Долгун” хамаанда- Хардахсай Бэргэн, “Хаҥалас” хамаанда- Күүстээх Күһэҥэй образтарын айан –тутан олоххо киллэрэ сылдьаллар. Заявканы  саамай инники биэрбит Васильевтар дьиэ кэргэттэрэ. Кинилэр  “Тимир Чарапчы ойуун” эскиһын оҥорон дьүүллүүр сүбэҕэ саас эрдэ киллэрбиттэрэ. Тэрийэр  бөлөх бу үлэни  философскай  үлэ диэн сыаналыыр. Маска, мууска уопуттаах хамаанда. Волонтер- Алгыстан Новгородов. Алгыстан ийэҕэ- аҕаҕа көмөлөһө үөрүйэх. Волонтер да үлэтин улаханнык ыарырҕаппакка үлэлэһэ- көмөлөһө сылдьарыттан үөрэбит.  Хардахсай Бэргэни оҥорооччу аҕа баһылык Василий Артемьевич Аргунов скульптуратын эскииһин аттыгар илдьэ олорор. Кийиитин Нюргуяна Михайловнаны үлэҕэ сыһыаннаах, маска- мууска, тааска оҥоһуктары бэрт түргэнник ылынар диэн хайгыырын истэр олус үчүгэй.  Волонтер Эрчим Сивцевы, Василий  Артемьевич :-Биһи уолбут дьиҥнээх командир, оннооҕор онус кылаас уолаттарын ыҥыран көмөлөһүннэрэр,- диэн астына кэпсиир.  “Хаҥалас” хамаанда саҥата суох үлэлиир, бэриллибит соругу кэмигэр ситиһиэ суохпут диэн саарбахтыырын биллэрэр. Волонтер Георгий Климентов, эҥкилэ суох көмөлөһөөччү. “Ангара” хамаанда  скульптура олбоҕун бэккэ толкуйдаан таһаарда. Кинилэр иккиэн бетоҥҥа үлэлии үөрүйэх маастардар. Титуллара элбэх. Уопуттара баһаам. Ол эрэн: — Биһиги эмиэ бу фестиваль маастардарыттан  элбэххэ үөрэннибит,- диэн билинэллэр. Тоҕо диэтэр  күн- дьыл туруга, атын тыал, атын ардах,  уу-буор састааба эмиэ атын дэһэллэр. Волонтер Дима Самсонов тапсан үлэлэһэр.  Маастардар  Денис  Александрович,  Евгений Сергеевич сүргэлэрэ көтөҕүллэн үлэ- хамнас ньиргиччи барар. Бүгүн анал программанан Туруук хайа комплекс ыалдьыттары күүтэр. Ким баҕалаах, сололоох бу маршрутунан күүлэйдээн кэлиэн сөп. Бу күн тэрийэр бөлөх чилиэннэригэр бейсболкалар түҥэтилиннилэр. «Вестпринт” компания спонсордарга, фестиваль кыайыылаахтарыгар анаммыт статуэткалары, анал суруктары ыытта. Фестиваль түмүгүн таһаарыыга туттуллуохтаах араас тэриллэрбит баар буоллулар. Спонсордар- ОлМИ строительнай компания, Булуус ТК, Вестпринт, Егоров А.В. Спонсордарбытыгар, биир дойдулаахтарбытыгар махтал бастыҥа буоллун. https://photos.google.com/photo/AF1QipM4Tx39kTGqfIkDBWxsmnip6fkcTeMdRQ0XBItN

Киэһэнэн тыал арыый уҕараата. Былыт бөҕө кэллэ. Сарсын ардыыһы.

От ыйын 8 күнэ. Бэстибээл алтыс күнэ

Күн дьыл туруга +16-17С, былыттаах, сөкүүндэҕэ 6-7 м түргэннээх тыаллаах(оччо эрэ буолбатах быһыылаах) сөрүүн күн. Киэһэнэн ардыан сөп.   Бүгүн скульптордар үлэлэрэ тэтимирбит. Сарсыарда сып- сап чээйдээт, сквергэ бардылар. Олохтоохтор интэриэстэрэ сүрдээх. Кэлэ- бара ыйыталаһаллар, тохтоон тургутан- чинчийэн көрөөччү элбэх.  Олохтоохтор «Приз зрительских симпатий» туруорарга бэлэмнэр. Түөлбэ салайааччылара олорор уулусссаларынан харчы хомуйуутун саҕалаатылар. Тэрийэр бөлөх сүбэлэһиитинэн, нэһилиэк олохтоохторун аатыттан 10 тыһыынчалаах көрөөччү  биһирэбилэ  олохтонор диэн быһаарылынна. 

Бүгүн өрүскэ тыаллаах, онон уу мотуордара сүүрбэтилэр. Кэлиэхтээх бириистэр кыайан кэлбэккэ Покровскайга хаайтардылар. Күн- дьыл туран биэрэрин кэтэһэбит. Ардах түстэ.  Сарсын суруйааччы, суруналыыс Сэгэлдьийэ Чээлэй- Ирина Ивановна Харайданова, ону тэҥэ “Богдаша” аниматордар бөлөхтөрө кэлиэхтээхтэр. Түмүктүүр күннэр буолан эрэллэр.  Түмүктүүр үөрүүлээх тэрээһини Александра Яковлевна Новоприезжая ыытыаҕа диэн быһаардыбыт.

От ыйын 9 күнэ. Бэстибээл сэттис күнэ

         Күн дьыл туруга +20С, былыттаах, сөкүүндэҕэ 2-3м түргэннээх тыаллаах, сөрүүн күн. Бүгүн скульптордар ардах кэннэ инчэҕэйгэ үлэлии сылдьаллар. Онон уустуктардаах соҕус үлэ күүтэр. Үлэ- хамнас тэтимнээх. Скульптуралар силиктэрэ ситэн эрэр, бүгүн ситэриллэн- хоторуллан, сарсын эбиэккэ бүтүөхтээх.  Тэрийэр бөлөх сарсыарда аайы фестиваль тэрээһинин  тула сүбэлэһэр. Туһааннаах спонсордарга, сүбэ- ама, көмө- тирэх дьоммутугар Фестивалы түмүктүүр дьоро күҥҥэ ыҥырыы ыытыллыбыта. Оттон бүгүҥҥү суруйааччыны кытта көрсүһүү музей дьиэтигэр ыытыллар. Сүрүн сыала –соруга скульптуралар тустарынан уус – уран айымньы айыллыытыгар олук ууруу диэн. Элбэх кинигэлэри ырытабыт. Ол курдук  “Күөрдэм” хомуурунньук; Далан “Тыгын Дархан” роман, Н.Е. Петров-“Ол үйэлэр дуорааннара”  роман; Иван Гоголев- Кындыл “Хара кыталык”, Утум Захаров “Маһары” диэн сабыс- саҥа суруллубут кэпсээн- сэһэн көрүллүөхтээхтэр. Айымньы тахсарыгар төһүү күүс буолуохтаахтар. Ону таһынан Данил Васильевич Куприянов ахтыыларын булбут киһи диэн баҕа санаалаахпыт. Ол инниттэн төрөппүт  кыргыттарын Любовь Даниловна, Светлана Даниловнаҕа билсиһэ тахсыахтаахпыт. Күнүс 14.00  Дьокуускай к. «Богдаша” студия, аниматордар бөлөхтөрө,  оҕолорго аралдьытыы ыыта кэллэ. Пираттары кытта квест оонньууга 50 тахса оҕо – аймах оонньоото. Кылаат көрдөөн кулууп тулатынан, былаһаакка кытыытынан оҕолор туллуктана көттүлэр. Ону тэҥэ мыыла араас көрүҥнэринэн оонньоон дуоһуйдулар. Таабырыннары, ребустары таайан минньигэһинэн бэлиэтэннилэр. https://photos.google.com/photo/AF1QipN5nuc6ICvY_sO3Vilt76JG9s0oEK2nw8Jo9KdD

 Киэһэ Самыртай музейга СР суруйааччыларын, Арассыыйа сурунаалыстарын сойууһун чилиэнин Сэгэлдьийэ Чээлэйдиин көрсүһүү  буолла. Көрсүһүүгэ Айтыына Уран – Иванова Г.И.  суруйааччы,  Лебедева Т.Е. общественнай корреспондент- волонтер,  Лебедев В.В. – худуоһунньук, Свинобоева М.Е., Захарова М.И.култуура үлэһиттэрэ сырыттылар. Уһун киэҥ кэпсэтии буолла. Бу турар скульптураларбыт историяларын, үһүйээннэрин ырытыытыгар элбэх боппуруос турда. Сүбэлэһии түмүгэр скульптурнай геройдарбыт туһунан айымньы Далан «Тыгын Дархан” романыгар олоҕуран суруйуллуон наада эбит дэстибит. Айымньыны Сэгэлдьийэ Чээлэй суруйарыгар көрдөстүбүт. https://photos.google.com/photo/AF1QipM7JRX0skzA4DXdSt34GIL0_N9QKSJCuRsAkVjd  Василий Яковлев -Далан Хачыкаакка кэлэ сылдьан, Данил Куприяновтыын кэпсэтэн сүбэлэттэрэр эбит. Ол иһин кини рукописьтарын дуу, үлэлэрин дуу кытта билсибит киһи диэн сорук турда.  Бүгүҥҥү күннээх культурнай программа спонсордара- Егоров Н.Н, Р.К. Захаров аатынан «Самыртай” музей – комплекс. Махтал маанытын аныыбыт биһигини кытта бииргэ үлэлиир –алтыһар коллегаларбытыгар, ону тэҥэ «Күрүлүүр»ТК салайааччытыгар Николай Николаевичка. Үлэлэрэ- хамнастара куруук таһаарыылаах, ситиһиилээх буоллун, дьолу- соргуну, доруобуйаны баҕарабыт.

От ыйын 10 күнэ. Бэстибээл ахсыс түмүктүүр күнэ!

Күн дьыл туруга +24С, былыта суох, сөкүүндэҕэ 2 м түргэннээх тыаллаах, куйааран былытыран ылар күн диэн күнү- дьылы кэтээн көрөөччүлэр биллэрдилэр. Эбиэккэ дылы көрөөччүлэр биһирэбиллэрин куоластааһына, эбиэт кэннэ жюри үлэтэ күүтэр.  Культурнай программаҕа:  Олоҥхо тыйаатыра (салайааччы Турантаева М.В.)  улуу олоҥхоһут Н.П. Бурнашев-Боодьоҕос уһулуччу айымньытынан “КЫЫС ДЭБИЛИЙЭ” диэн испэктээкили аһаҕас халлаан анныгар аан бастаан көрдөрдүлэр. Сүрдээх интэриэһинэй туоруорууну режиссер Степанида БОРИСОВА, сценограф  Екатерина ШАПОШНИКОВА, көстүүм худуоһунньуга  Сардаана ФЕДОТОВА, композитор Николай МИХЕЕВ бэлэмнээбиттэр. Көстүүмнэрэ универсальнай, сыана киэргэтиитэ аныгылыы тылынан минималистическай, көрөргө олус интэриэһинэй буолла. Ырыа – тойук, куолас- мимика мааныта артыыстар ТаасУусФест фестиваль туругун ис тыыннаан, сахалыы сүрдээн  биэрдилэр. Артыыстары көрө Самыртай хочотун олохтоохторо тоҕуоруһа мустубуттар. Испэктээги дохсун ытыс тыаһынан айхаллаатылар, уруйдаатылар.

         Салгыы Т. Е. Лебедева  бэлиэтээһиниттэн: “Үлэлэри (скульптуралары-ФСС) Россия худуоһунньуктарын сойууһун чилиэнэ, Саха Республикатын культуратын туйгуна, скульптор Чоччасов Николай Никитич, Россия худуоһунньуктарын сойууһун чилиэнэ, Саха Республикатын культуратын туйгуна Манжурьев Александр Владимирович, Россия худуоһунньуктарын сойууһун  чилиэнэ Степанов Егор Егорович уонна олохтоох дьаһалта баһылыга Константинов Александр Николаевич дьүүллээтилэр.
“ХАРДАХСАЙ БЭРГЭН” скульптуратын дьон дьүүлүгэр таһаарбыт, Намтан сылдьар “ДОЛГУН”хамаанда чилиэннэрэ, мас уонна муус оҥоһук маастардара Василий Аргунов кийиитинээн Нюргуяналыын бастакы миэстэни ыланнар, 170 тыһыынчанан бириэмийэлэнэн, өрөгөйдөрө үрдээтэ, үөрүүлэрэ үксээтэ.
Свирскэй куоракка бу бэстибээл тэриллиэҕиттэн кыттар уустар, мастан, тимиртэн уонна муустан оҥоһуктар маастардара Денис Беляевскай уонна Евгений Горбунов, “АНГАРА” хамаанда . Кинилэр СААН СААНТЫЫР УУС уобараһын чахчы итэҕэтиилээхтик оҥорон, иккис миэстэни ылан, 130 тыһыынча бириэмийэ туттулар. Саха сирин олус сөбүлээн, айылҕатын сөҕөн, дьикти кэрэ дойдуга сылдьыбыттарын, музейбытын кэрэхсээн көрбүттэрин туһунан үөрэ-көтө кэпсээтилэр. https://photos.google.com/photo/AF1QipMApBHANWLAPRp0hWYKbmjmZBPAS4hndyr8USIP
Үһүс миэстэҕэ Дьокуускайтан сылдьар “СУОЛ” хамаанда 100 тыһыынча бириэмийэҕэ тигистэ. Кэргэннии Никандр уонна Вера Васильевтар элбэх литератураны хасыһан, “ ТИМИР ЧАРАПЧЫ ОЙУУН” уобараһын бар дьон дьүүлүгэр таһаардылар.
Анал стипендияларынан “ХАҤАЛАС” хамаанда чилиэннэрэ Прокопий Федоров, Ньургун Наумов, Афанасьев Андрей  “КҮҮСТЭЭХ КҮҺЭҤЭЙИ” уонна Тааттаттан төрүттээх Илиан Павлов салайааччылаах “ИВАНОВИЧ” хамаандата “САМЫРТАЙ ТОЙОНУ” оҥороннор, наҕараадаланнылар.
Маны таһынан, Күөрдэм олохтоохторо «Көрөөччү биһирэбилэ» анал бириистэрин, ХАРДАХСАЙ БЭРГЭНИ сөбүлээн, Аргуновтарта 10 тыһ. солк анаатылар. Көрөөччү биһирэбилин Л.Я. Гермогенова аатынан Күөрдэмнээҕи  норуот тыйаатырын артыыһа, СР култууратын туйгуна, «Норуот айымньытын сайдыытын иһин» бэлиэ хаһаайына,  СР үтүөлээх артыыһа Степан Дмитриевич Петров туттарда. Саамай киһи кэрэхсиирэ, бу тэрээһин саҕаланыаҕыттан бүтүөр диэри, хас биирдии хамаандаҕа 2-с Дьөппөн оскуолатын үөрэнээччилэрэ: Самсонов Дима, Новгородов Алгыстаан, Сивцев Эрчимэн, Климентов Георгий, Макаров Саша — сыһыарыллан, волонтер быһыытынан үлэлээтилэр. Оҕолор маастардарга көмөлөһөн, кинилэри кытары тэбис-тэҥҥэ сылдьан, бу үлэ ыараханын, ол да буоллар олус интэриэһинэйин бэлиэтээтилэр. Оҕолор бу үлэҕэ илиилэрин сылааһын биэрбиттэрин, элбэххэ үөрэммиттэрин хаһан да умнубаттара чуолкай. Маны тэрийэр бөлөх бэлиэтээн волонтер оҕолорго анал стипендиялары туттарда”.

         Өрөгөйдөөх махтал тыллары фестивалы үп- харчы, матырыйаал, ас, форма, киэргэл, киэргэтии, сурук- бичик,  бэлэх өттүнэн өйөөбүт, тыл-өс, көмө- ньыма, сүбэ- соргу буолбут бар дьоммутугар ис сүрэхтэн аныыбыт. Эһиги баар буолан республикаҕа аан маҥнайгы бетон фестивалын ыыттыбыт. Эһиги дурда- хахха, өйөбүл- тирэх буолан санаабыт санаабыт туолла. Толкуйдаабыт толкуйбут олоххо киириитигэр алгыс тыл мааныта, айыыларга, иччилэргэ, өбүгэлэргэ сүгүрүйүү, кинилэргэ үтүө тылы анааһын көмөлөспүтэ саарбаҕа суох. Бар дьоммут дьоллоох- соргулаах, чөл буолуҥ.

P.s. ТаасУусФест дневнигэ суруллар кэмигэр сүрдээх элбэх көмө информация, саҥа санаа, сонун идея киирэ турар. Онон сотору кэминэн бу саҕалаабыт үлэбит салҕааһына баар буоларыгар эрэнэбит.

blob:https://web.telegram.org/6bb9556a-0bc1-4e61-a762-4ab8ae3af403

blob:https://web.telegram.org/d710afcb-75b3-4b99-b2a5-8f7e94f0043a

blob:https://web.telegram.org/cb4f0aee-d41c-495d-af8b-062e2e56f43a blob:https://web.telegram.org/a064b67c-0c7d-4664-98ea-0fc41cd233e7 blob:https://web.telegram.org/ec98ea36-882d-40ba-866a-69165d192d6f

Бэлиэтээһини суруйда А.М. Сидорова аатынан «Ситим» КК дириэктэрэ

С.С. Федорова

От ыйын 26 күнэ, 2023 сыл.