Сидорова Акулина Михайловна
Саха АССР культуратын үтүөлээх үлэһитэ, Хаҥалас улууһун уонна 2-с Дьөппөн нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, үлэ, тыыл ветерана, Хаҥалас улууһун култууратын ветерана
(1928-2001)
Оҕо сааһа
Акулина Сидорова муус устар 5 күнүгэр 1928 с. Татьяна Андреевна, Михаил Дмитриевич Сидоровтар дьиэ кэргэттэригэр 2-с Дьөппөҥҥө «Күөл-Онно» диэн сиргэ күн сирин көрбүтэ. Төрөппүттэрэ холкуостаахтар этилэр. 1936 сыллаахха 2-с Дьөппөн оскуолатыгар 1 кылааска үөрэнэ киирбитэ. 7 кылааһы 1-Дьөппөн оскуолатыгар бүтэрэр. Кыра эрдэҕиттэн ырыаҕа- тойукка сыһыаннаах кыыс олоҥхоһуттары, сэһэнньиттэри сөбүлээн истэрэ.
Дьоллоох Дьокуускайга
1943 с. музыкаҕа, култуураҕа дьоҕурдаах кыыс сэттис кылаас кэннэ Дьокуускайдааҕы музыкальнай училище вокальнай студиятыгар үөрэнэ киирбитэ. Биллиилээх педагог Нина Чухординаҕа, кэлин Устин Нохсооропко дьарыктаммыта. Үөрэҕин бүтэрэн баран оперы артисткатын аатын ылбыта.
1944 с. Дьокуускайдааҕы музыкальнай тыйаатыр артыыската буолар. Манна 1948 с. диэри артыысканан үлэлиир
1947 с. Былатыан Ойуунускай «Дьулуруйар Ньургун Боотур » оператыгар Туйаарыма Куо оруолун биир бастакынан толорор.
Төрүт сиригэр — култуура эйгэтигэр
1948 с. дойдутугар Дьөппөҥҥө төннөр. Кулууп сэбиэдиссэйэ, Аҕа дойду сэриитин бэтэрээнэ, «Албан аат» уордьан кавалера Федоров Яков Егорович Акулина Михайловнаны «библиотеканы тэрийиэҥ» диэн, үлэҕэ ылбыта. Хачыкааттааҕы– Николаевскай таҥара дьиэтин кулууп дьиэтэ оҥостон үлэлэтэн барбыттара. Бу сылларга араас куруһуоктар үлэлээн, олохтоох самодеятельность сайдыбыта.
1950-1963 сс. диэри дойдутугар онтон Өлүөхүмэ улууһугар библиотекарынан, ааҕар балаҕан сэбиэдиссэйинэн ситиһиилээхтик үлэлээбитэ.
Салайааччы быһыытынан
1963с.- 1973 с. нэһилиэк сэбиэтин депутатынан талыллыбыта уонна сэбиэт председателинэн быыбардаммыта.
10 сыл устатыгар Акулина Михайловна нэһилиэк олоҕо тупсарыгар үгүс сыратын уурбута. Түөлбэ үлэтин көҕүлээбитэ. Түөрт түөлбэ тэриллэн нэһилиэк култуурунай олоҕо лаппа тупсубута. Үгүс элбэх өйдөтөр үлэни ыытара, ыччаты кытта үгүстүк кэпсэтэрэ. Дьиэ кэргэттэри мунньан сүбэлэһэрэ. Дьахтар сүбэтин тэрийэн өйдөтөр- сырдатар үлэни көҕүлүттэн тутара. Үлэ тэрилтэлэринэн, түөлбэлэринэн спортивнай, култуурунай куоталаһыылар үгүстүк ыытыллаллара.
1973 с. нэһилиэккэ саҥа культура дьиэтэ тутуллар. Акулина Михайловна дириэктэринэн анаммыта.
1978 с. сэбиэт сэкирэтээринэн, ол кэннэ 1983 сылтан 1990 сылга диэри «Октябрь 50 сыла» сопхуос партийнай кабинетыгар үлэлээбитэ.
Айар үлэтэ
Акулина Михайловна Дьокуускайтан кэлээт ыччаты түмүүнэн дьарыктаммыта. 2 Дьөппөҥҥө култуурнай олох күөстүү оргуйбута. 1949 сыл-ха олохтоох ыччаттары кытта Т.Сметанин «Лоокуут уонна Ньургуһун» драманы туруорбуттара. Драма оройуоннааҕы көрүүгэ кыайыылаах буолан, Дьокуускайга Нуучча драмтеатрыгар көрдөрбүттэрэ. Онно Акулина Михайловна Ньургуһун оруолун толорбута. Ити кэнниттэн, утуу-субуу «Күкүр Уус», «Көмүс туораах», «Ини — бии», «Киһини туох киэргэтэр» драмалары туруорбуттара. Ыччат түмсүүтэ, араас куруһуоктар тэриллэн үлэлээбиттэрэ.
1950 с. Саха сиригэр саҥа тутуулар ыытыллар кэмнэригэр “Мин хоһуун хотойум” диэн хоһоону суруйан, мелодия айан ыллаабыта. Грузия, Литва, Сахалин туһунан, бу дойдулар ураты айылҕаларын туойан хоһоонугар холбообута (“Сахалиным кэрэ сааһа”, “Паланга” уо.д.а.). Саха сирэ Россия састаабыгар киирбитэ 350 сылыгар “Үбүлүөйү көрсө” диэн ырыаны суруйбута.
1958 с. Москуба куоракка Саха Сирин литературатын уонна искусствотын Декадатын күннэригэр делегатынан талыллан кыттыыны ылбыта. 1967 «Дьөппөн сирин таптыыбын» ырыатын суруйбута.
Ситиһиилэрэ
1958 с. Саха АССР Верховнай Сэбиэтин Бочуотунай грамотатынан наҕараадаламмыта.
1965 с. сэтинньи 22 кунугэр РСФСР Верховнай Сэбиэтин Бочуотунай грамотатын туттарбыттара.
1965 с. балаҕан ыйын 11 күнүгэр “Саха АССР культууратын үтүөлээх үлэhитэ” аат иҥэриллибитэ.
Үйэтитии
2016 с. Акулина Сидорова-Кэрэ Күөрэгэй аатынан «Көтөр көмүс кылыһах» норуот ырыатыгар уонна тойукка күөн-күрэс, «Ситим» култуура киинин уонна Сидорова А.М. оҕолорун көҕүлээһиннэринэн тиһигин быспакка ыытыллар.
2023 с, муус устар 6 кунугэр, Акулина Сидорова-Кэрэ Күөрэгэй төрөөбүтэ 95 сааһын көрсө « Ситим » КК Акулина Михайловна Сидорова аата иҥэриллибитэ.
2023 с. ахсынньы ыйга «Дьөппөн сирин таптыыбын» ырыатыгар 2 Дьөппөн талааннаахтара кыттыылаах видеоклип уһуллубута. Бырайыак ааптара Свинобоева М.Е.
Акулина Михайловна олоҕун устата үгүс аат-суол былдьаспакка, үлэттэн дьолломмут, дьон туһугар олорбут киһи буолар. Акулина Михайловна алта оҕо ийэтэ, үгүс сиэн, хос сиэн, хос-хос сиэн эбээтэ этэ. Акулина Михайловна дьоҕурунан уонна тус холобурунан дьону көҕүлээн, нэһилиэк дьоно-сэргэтэ сырдыкка- кэрэҕэ тардыһыытын сөптөөхтүк салайбыт, үлэһит ыччат ортотугар сэрии кэннэ күүстээх үлэни ыыппыт, бастакы ыллыгы тыырбыт дьонтон биирдэстэрэ буолар.
